Odpowiedzialność odszkodowawcza sprzedającego za zbywane udziały to skomplikowane i wielowątkowe zagadnienie oraz jeden z najistotniejszych punktów negocjacji umowy sprzedaży udziałów. Odpowiedzialność za różne rodzaje zobowiązań rządzona jest swoją szczególną regulacją, a celem niniejszego wpisu jest zasygnalizowanie, za co najczęściej odpowiada sprzedający spółkę oraz na jakich zasadach.
Odpowiedzialność odszkodowawcza za oświadczenia i zapewnienia
Oświadczenia i zapewnienia (ang. representations and warranties, R&W) stanowią jeden z najważniejszych i najobszerniejszych elementów umowy sprzedaży udziałów, zazwyczaj ujmowany w odrębnym załączniku. Ich celem jest potwierdzenie i zagwarantowanie konkretnego stanu sprzedawanych udziałów oraz przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę. Najczęściej spotykane R&W dotyczą tytułu prawnego do udziałów, kluczowych aktywów potrzebnych do prowadzenia działalności przez spółkę (np. nieruchomości, maszyn, procesów technologicznych), jej sytuacji finansowej czy zgodności prowadzonej działalności z regulacjami branżowymi.
Strony umowy sprzedaży udziałów mają zasadniczo pełną swobodę w formułowaniu zarówno treści poszczególnych oświadczeń, jak i zakresu odpowiedzialności za ich nieprawdziwość, niezupełność czy nierzetelność. Zazwyczaj, w przypadku złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lub zapewnienia, sprzedający będzie zobowiązany do zapłaty odszkodowania lub przywrócenia stanu, który istniałby, gdyby dane zapewnienie było prawdziwe. Dla przykładu, oświadczając, że spółka jest właścicielem nieruchomości, gdy w rzeczywistości jest ona tylko dzierżawiona, sprzedający będzie musiał zapłacić kupującemu odszkodowanie stanowiące różnicę pomiędzy wyceną spółki posiadającej nieruchomość a dzierżawiącą nieruchomość.
W zakres odszkodowania za naruszenie R&W może wchodzić wiele różnych elementów, tj. nie tylko bezpośrednie straty, jakie kupujący spółkę poniósł w wyniku przepłacenia za nią, ale również np. wydatki, które będzie musiał ponieść w związku z naprawieniem takiego stanu rzeczy. W interesie sprzedającego jest więc jak najszersze ograniczenie postaci szkody, które będzie on zobowiązany skompensować.
Szczególne przypadki odpowiedzialności sprzedającego
W toku badania due diligence, któremu poświęciliśmy osobny wpis, może okazać się, że kupujący zidentyfikował nieprawidłowości lub ryzyka, mające dla niego doniosłe znaczenie. Zazwyczaj są to kwestie fundamentalne dla prowadzonego przedsiębiorstwa jak np. prawidłowość nabycia przez spółkę kluczowych aktywów, posiadanie praw do patentów czy aktualnych decyzji administracyjnych zezwalających na prowadzenie działalności.
Kupujący spółkę oczekuje, że sprzedający będą odpowiadać za powyższe nieprawidłowości i ryzyka. W tym celu w umowach negocjuje się dodatkowe postanowienia regulujące zasady tej odpowiedzialności. Z reguły jest ona bardziej surowa niż odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie oświadczeń i zapewnień. Główne różnice dotyczą zazwyczaj szerszego zakresu odpowiedzialności, dłuższego czasu na podniesienie roszczenia oraz wyższych maksymalnych pułapów odpowiedzialności.
Odpowiedzialność za działalność konkurencyjną
W przypadku nabywania udziałów od osoby ściśle związanej z działalnością danej spółki, w szczególności jej założyciela, posiadającego bogatą wiedzę na temat branży, kupującemu będzie zależało na zobowiązaniu sprzedającego do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej. Wynika to z faktu, że nabywana spółka znacznie straciłaby na wartości, gdyby sprzedający lub jego bliscy niedługo po sprzedaży założyli konkurencyjne przedsiębiorstwo lub pracowali dla konkurencji. Z tego samego powodu sprzedający z reguły będzie również zobowiązany do niezatrudniania oraz nierekrutowania pracowników sprzedawanej spółki.
Z uwagi na możliwość wyrządzenia kupującemu dużych szkód z powodu prowadzenia działalności konkurencyjnej, naruszenie zakazu konkurencji obwarowane jest zazwyczaj bardzo wysokimi karami. Co więcej, sprzedający zazwyczaj zobowiązuje się nie tylko do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej we własnym imieniu, ale gwarantuje również, że jego osoby bliskie nie podejmą takiej działalności.
Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku poufności
Umowa sprzedaży udziałów z reguły nakłada na strony obowiązek zachowania w tajemnicy ujawnianych w toku negocjacji informacji na temat spółki, w której udziały są sprzedane, na temat stron oraz samej transakcji, w tym w szczególności procesu negocjacji. Strony gwarantują także, że powyższy obowiązek będzie przestrzegany również przez ich doradców. Naruszenie obowiązku zachowania informacji w poufności skutkuje, bądź koniecznością zapłaty kar umownych, bądź odpowiedzialnością odszkodowawczą na zasadach ogólnych stosowaną w prawie cywilnym.
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Typową praktyką transakcyjną jest umowne wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady udziałów. Wynika to z faktu, że możliwość zastosowania przepisów o rękojmi za wady fizyczne rzeczy do wad przedsiębiorstwa prowadzonego przez spółkę, w której udziały są sprzedawane, jest zagadnieniem wysoce kontrowersyjnym w nauce prawa. Wobec tego, dla uzyskania wyższego poziomu bezpieczeństwa prawnego, regulacja ta jest zastępowana umowną regulacją odpowiedzialności w postaci opisanych wcześniej oświadczeń i zapewnień lub szczególnych przypadków odpowiedzialności.
Sposoby ograniczenia odpowiedzialności sprzedającego
Istnieją liczne sposoby na ograniczenie odpowiedzialności sprzedającego. Najbardziej popularnymi są maksymalne łączne pułapy odpowiedzialności odszkodowawczej oraz minimalna kwota roszczenia, której celem jest uniemożliwienie kupującemu dochodzenia od sprzedającego roszczeń o nieznacznej wartości. Często spotkać się można także z wyłączaniem w toku negocjacji niektórych postaci szkody spod indemnizacji, np. utraconych korzyści.
Kolejny sposobem na ograniczenie zakresu odpowiedzialności jest ustalenie terminów, liczonych np. od zamknięcia transakcji, limitujących kupującemu możliwość podnoszenia roszczeń związanych z naruszeniem oświadczeń i zapewnień.
Na polskim rynku sprzedający może także wykupić ubezpieczenie oświadczeń i zapewnień (ang. warranty and indemnity insurance). Zapewnia ono ochronę sprzedającemu na wypadek niezawinionego złożenia nieprawdziwego oświadczenia czy zapewnienia lub naruszenia umowy w inny sposób.
Z uwagi na to, że odpowiedzialność odszkodowawcza sprzedającego udziały w spółce jest przedmiotem burzliwych negocjacji stron, a wachlarz możliwych rozwiązań co roku się powiększa, negocjując umowę sprzedaży udziałów warto mieć wsparcie doświadczonych doradców prawnych, którzy umiejętnie zabezpieczą nasze interesy. Jeżeli rozważasz sprzedaż swojej spółki lub przedsiębiorstwa – skontaktuj się nami. Przeprowadzimy Cię bezpiecznie przez cały proces.
Nasza kancelaria radcowska posiada wieloletnie doświadczenie w transakcjach sprzedaży udziałów, sprzedaży spółki i przedsiębiorstw oraz zakupu spółki. O jakości świadczonych przez nas usług świadczą liczne rekomendacje od klientów. Sprawdź je tutaj.
