Dla swojej ważności umowa sprzedaży udziałów musi zostać podpisana w obecności notariusza, który poświadczy złożone pod nią podpisy.
Projekt umowy sprzedaży udziałów jest zazwyczaj przedstawiany przez kupującego po przeprowadzeniu przez niego badania due diligence. Kupujący występuje więc zazwyczaj z pozycji pewnej przewagi kontraktowej i dlatego tak ważne jest, aby w toku negocjacji, sprzedający miał wsparcie doświadczonych prawników transakcyjnych.
Umowa sprzedaży udziałów ma zazwyczaj charakter przedwstępny oraz warunkowy, co oznacza, że nie przenosi tytułu do udziałów, a jedynie zobowiązuje do zawarcia umowy o skutku rozporządzającym po ziszczeniu się określonych warunków (np. uzyskanie zgody UOKiKu na koncentrację). Okres przejściowy, czyli moment pomiędzy podpisaniem umowy przedwstępnej a przyrzeczonej, opisujemy szerzej w osobnym wpisie.
Za co odpowiada sprzedający udziały?
Zasady oraz zakres odpowiedzialności sprzedającego za zbywany biznes są jednym z najważniejszych punktów negocjowanej umowy sprzedaży udziałów. Strony umowy sprzedaży udziałów mają dosyć dużą swobodę w kształtowaniu zasad odpowiedzialności i wobec tego odpowiedzialność za różnego rodzaju „przewinienia” uregulowana z reguły jest w odmienny sposób.
W znacznej mierze odpowiedzialność sprzedającego opiera się na oświadczeniach i zapewnieniach (ang. representations and warranties, R&W). R&W to obszerna lista stwierdzeń na temat stanu udziałów oraz przedsiębiorstwa prowadzonego przez sprzedawaną spółkę, obejmująca np. zapewnienie, że udziały zostały nabyte lub objęte przez sprzedającego zgodnie z prawem, spółka jest właścicielką wszystkich kluczowych aktywów (np. nieruchomości, maszyn, patentów) oraz posiada wszystkie niezbędne zezwolenia na prowadzenie działalności. W przypadku złożenia nieprawdziwego, niezupełnego lub nierzetelnego oświadczenia czy zapewnienia, sprzedający będzie musiał liczyć się z obowiązkiem zapłaty odszkodowania. Wobec tego, w jego interesie jest ograniczenie zakresu R&W (czyli złożenie jak najmniejszej liczby zapewnień), a także ograniczenie zakresu ewentualnego odszkodowania.
Obok oświadczeń i zapewnień, w umowie sprzedaży udziałów negocjuje się również szczególne przypadki odpowiedzialności sprzedającego. Dotyczące one kwestii kluczowych z perspektywy prowadzonego biznesu, np. niepodważalności decyzji administracyjnych, na podstawie których spółka prowadzi działalność. Odpowiedzialność sprzedającego w tych szczególnych aspektach jest z reguły surowsza od odpowiedzialności za naruszenie R&W, tym samym sprzedającemu będzie zależeć na jak największym zawężeniu zakresie sytuacji, za które odpowiada w szczególny sposób.
Na odrębnych zasadach kształtuje się także odpowiedzialność za naruszenie zakazu konkurencji oraz ujawnienie informacji poufnych, o czym można przeczytać więcej we wpisie dedykowanym odpowiedzialności sprzedającego.
W kontekście odpowiedzialności odszkodowawczej sprzedający powinien przede wszystkim dążyć do ograniczenia zakresu swoich oświadczeń i zapewnień, a także sytuacji stanowiących przypadki szczególne. Ponadto umowa sprzedaży udziałów zawiera wiele mechanizmów ograniczających wysokość odszkodowania, takich jak maksymalne łączne pułapy odpowiedzialności odszkodowawczej oraz minimalna kwota roszczenia, czy wyłączenie niektórych postaci szkody spod indemnizacji. W toku negocjacji sprzedający powinien dążyć do ustalenia jak najniższych pułapów odpowiedzialności i jak najszerszych wyłączeń.
Jak sprzedający może zabezpieczyć zapłatę ceny za udziały?
Ważnym punktem negocjacji umowy sprzedaży udziałów jest również określenie sposobu ustalenia ceny za udziały oraz sposobu jej zapłaty. Dla sprzedającego najdogodniejszym rozwiązaniem byłoby oczywiście otrzymanie całości ceny na swój rachunek bankowy już w dniu podpisania umowy sprzedaży udziałów, zabezpieczone poprzez uzależnienie przejścia tytułu prawnego do udziałów na kupującego od zapłaty całości ceny.
Niemniej jednak należy liczyć się z tym, że kupujący będzie oczekiwał, że przynajmniej część ceny za udziały będzie stanowić zabezpieczenie potencjalnych roszczeń odszkodowawczych. Wiąże się to z faktem, że kupujący po przejęciu spółki będzie potrzebował czasu na zweryfikowanie poprawności złożonych oświadczeń i zapewnień.
Część ceny sprzedaży, z której kupujący będzie mógł się zaspokoić w przypadku naruszenia warunków umowy sprzedaży przez sprzedającego, z reguły deponowana jest na rachunku escrow, czyli specjalnym rachunku prowadzonym przez bank na zlecenie sprzedającego i kupującego, na podstawie umowy rachunku escrow. Umowa ta dokładnie reguluje, jakie warunki muszą zostać spełnione, aby część ceny przelana na rachunek escrow została zwrócona kupującemu (np. wydanie prawomocnego wyroku przeciwko sprzedającemu potwierdzającego naruszenie przez niego zakazu konkurencji) oraz wskazuje okresy przechowywania pieniędzy na rachunku escrow (po wygaśnięciu tych okresów bank przelewa pieniądze zdeponowane na rachunku escrow na rachunek sprzedającego). W interesie sprzedającego jest wynegocjowanie jak najkrótszych okresów przechowywania pieniędzy na rachunku escrow, ograniczenie do minimum przypadków, które uzasadniają zwrot pieniędzy kupującemu, opisanie tych przypadków w taki sposób, aby zabezpieczyć interesy sprzedającego (np. uzależnić wypłatę środków kupującemu od wydania prawomocnego wyroku potwierdzającego naruszenie umowy przez sprzedającego, a nie od wydania wyroku sądu I instancji), a także wynegocjowanie jak najmniejszej kwoty do zdeponowania na rachunku escrow (jako zabezpieczenia ewentualnych roszczeń kupującego przeciwko sprzedającemu).
Zakaz konkurencji w umowie sprzedaży udziałów
Jeżeli sprzedający udziały jest osobą silnie związaną z działalnością spółki, np. jej założycielem, posiadającym dużą wiedzę o branży, w której działa spółka, będzie musiał liczyć się z nałożeniem na niego zakazu konkurencji oraz zakazu rekrutowania i zatrudniania pracowników sprzedawanej spółki. Zakazy te mają na celu ochronę wartości biznesu przed spadkiem spowodowanym podjęciem działalności konkurencyjnej przez doświadczonego wspólnika.
Z uwagi na fakt, że złamanie zakazu konkurencji lub przejmowanie pracowników obarczone jest wysokimi karami, często niewliczającymi się do ogólnych limitów odpowiedzialności, sprzedający powinien zachować podwyższoną staranności przy ich formułowaniu, w szczególności jeżeli on lub jego bliscy prowadzą inną działalność w pokrewnej branży. Z tego względu zakaz konkurencji powinien być bardzo precyzyjny w zakresie przedmiotu zakazanej działalności, czasu trwania oraz terytorium, na jakim obowiązuje.
Prawo i sąd właściwy dla umowy sprzedaży udziałów
Istotny elementem negocjacji, w szczególności z kupującym będącym podmiotem zagranicznym, jest kwestia prawa właściwego, języka umowy oraz sądu właściwego dla rozstrzygnięcia ewentualnych sporów. Oczywiście dla sprzedającego kluczowe znaczenie będzie miało poddanie umowy polskiemu prawu. Należy jednak liczyć się z tym, że w przypadku rozmów z zagranicznym podmiotem umowa sprzedaży udziałów będzie sporządzona w języku angielskim. Nawet wówczas, gdy umowa sporządzana jest w 2 wersjach językowych, kupujący będzie nalegał, aby w razie rozbieżności w tłumaczeniach wersja angielska miała charakter wiążący.
Poza wyborem prawa właściwego oraz języka umowy, SPA reguluje również sąd właściwy dla rozstrzygania sporów wynikających z umowy. Wybór pada zazwyczaj na sądy arbitrażowe, które są lepiej zaznajomione ze standardami transakcyjnymi, niemniej jednak postępowanie przed nimi jest dużo bardziej kosztowne niż przed sądem powszechnym. W umowie sprzedaży udziałów można także z góry określić konkretny sąd arbitrażowy lub zasady, zgodnie z którymi na toczyć się arbitraż, a także język postępowania oraz jego siedzibę.
Jak już wspomniano wcześniej, w procesie negocjowania umowy sprzedaży udziałów, a także na innych etapach procedury sprzedaży spółki, warto mieć wsparcie doświadczonych prawników transakcyjnych. Jeżeli planujesz sprzedaż swojego biznesu – skontaktuj się z nami, a pomożemy Ci przeprowadzić transakcję w bezpieczny sposób. Jesteśmy radcami prawnymi z wieloletnim doświadczeniem w transakcjach sprzedaży udziałów i przedsiębiorstw. O jakości świadczonych przez nas usług niech świadczą rekomendacje naszych klientów. Sprawdź je tutaj.
